بزرگترین سقف ضربی ایران
 

مشخصات کلی
نام: تیمچه بازار فرش قم
قدمت: دوره قاجار
سازنده: سید محمود طباطبایی
آدرس: قم، بازار قم، داخل راسته بازار نمایش بر روی نقشه

بازار قدیمی قم با مجموعه‌ای متشکل از راسته، چهار سوق، سرا و تیمچه در بافت قدیمی این شهر قرار دارد. تیمچه بزرگ قم مربوط به دوره قاجار است و در قم، داخل راسته بازار واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این تیمچه بزرگترین سقف ضربی ایران به شمار می‌آید. معماری این بنا توسط استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال ۱۲۶۱ هجری خورشیدی طراحی و اجرا شد. متولی بنا سید محمود طباطبایی از تجار قم بوده که پدر سید حسین طباطبایی قمی می‌باشد.
بازار قم با قدمت حدود ۴۰۰ سال، در مرکز شهر واقع شده و دارای سراهایی است که ویژگی این سراها نوعی فضاهای باز معماری (مجتمع تجاری بدون سقف ) هستند و معمولا به تجارت عمده می‌پردازند . این سراها در حقیقت همان کاروانسراهای درون‌شهری محسوب می‌شوند که در راسته بازارها قرار دارند و شمار و وسعت آنها نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی آنها است. راسته‌ی بازار دارای پوشش گنبدی و سرپوشیده است. طول راسته‌ی بازارنو حدود يک کيلومتر و سقف آن از پوشش گنبدی ساخته شده است. اين بازار دارای يک تیمچه بنام تیمچه بزرگ بازار نو است. تیمچه بزگ قم در شمال راسته بازار نو استان قم قراردارد. این بنا از آثار ارزشمند هنری ومعماری ایران است که توسط استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی طراحی و اجرا شده و بانی آن تاجر بزرگ قم ( حاج سید محمود طباطبایی ) بوده است.
این سازه متشکل از دو طبقه با ۱۲ غرفه و دارای ارسیهایی بوده که بیشتر آنها از بین رفته‌اند. بالای حجره‌ها در زوایا مقرنس گچی انجام گرفته است. سقف تیمچه دارای سه چشمه است که قسمت وسطی دارای دهانه و ارتفاع ۱۵ متر است. گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است.
این تیمچه برای تجارت فرش ساخته شده و امروزه فرش مهمترین محصول صناعی و فروش این تیمچه است به طوری که قم به عنوان پایتخت فرش ابریشمی ایران و جهان شناخته شده است. احداث طاق تیمچه بزرگ با دهانه ۱۶ متر و ارتقاع ۱۵ متر از جمله شاهکارهایی است که با تیمچه امین‌الدوله در کاشان برابری می‌کند . تیمچه بزرگ به طور کلی متشکل است از دو بخش اصلی و تیمچه‌سرا و دارای دو ورودی از راسته بازار نو به تیمچه و یک ورودی از کوچه سیداسماعیل به سرا است.

اطلاعات معماری تیمچه
این بنا از نظر وسعت، هنر معماری و تزیینات از جمله بناهای منحصر‌به ‌فرد به شمار می‌رود. تیمچه‌ی بزرگ قم، بیست حجره در طبقه‌ی پایین و دوازده غرفه در بالا دارد و آثاری ارزنده از هنر گچ‌بری و مقرنس را در خود جای داده است. گنبد این بنا از نوع عرق‌چینی و پوشش زیر آن شمسه‌کاری با روزنه‌هایی برای تامین روشنایی داخل بناست. تیمچه با دو ورودی به راسته بازار نو راه می‌یابد.
 

حجره‌ها:
حجره به اتاق‌هایی داخل سراها و کاروانسراها و بناهایی از این قبیل که در تیمچه محل کسب و تجارت است، تقسیم می‌شود. گاهی این فضاها در طبقات فوقانی، کاربری غیر از مغازه داشته و انباری یا کارگاه می‌باشند. در مجموع بنای ۲ طبقه‌ی تیمچه بزرگ دارای ۴۲ حجره است که ۲۷ حجره در طبقه همکف و تعداد ۱۵ حجره در طبقه اول قرار دارند. ابعاد حجره‌ها متفاوتند اما اکثرا دارای ابعاد و تناسبات مشابه با اندکی تفاوت هستند. فرم حجره‌ها مستطیل است که با طاق پوشیده شده است.
در طبقه همکف، مجموعه ۲۷ حجره مستقل وجود دارد که ۱۲ باب از این حجره‌ها در دو سمت حیاط اصلی، ۴ حجره در گوشه‌های شمالی، ۲ حجره در راهروی منتهی به حیاط شمالی، ۳ حجره در نیم هشت ورودی و ۴ حجره در راهروی فرعی و جانبی قرار دارند. علاوه بر فضاهای مذکور، ۲ فضای راهرومانند و طویل با عرض کم نیز در کنار دو حجره میانی و دو فضای کوچک در انتهای پله‌های ایوان اصلی قرار دارند که به عنوان انبار به کار گرفته می‌شوند.

شاه‌نشین:
بخشی از بنا در تیمچه است که محل اسکان رئیس، مدیر و مسئول اصلی بناست و محلی برای فرماندهی بنا و معمولا دارای مرکزیت در اینگونه بناهاست به همین دلیل دارای ویژگی‌های خاص معماری است و تزئینات بسیار زیبایی را شامل می‌شود. شاه‌نشین بنای تیمچه بزرگ بازار نو شمالی صحن بنا و در طبقه فوقانی قرار گرفته و کاملا مشرف به تمامی بخش‌های بناست. دسترسی به شاه‌نشین از طریق پلکان‌هایی که در فضای اصلی قرار دارند به شاه‌نشین می‌رسد. این دو راه پله به بالکنی مقابل فضای شاه‌نشین می‌رسند و سرانجام وارد فضاهای داخلی آن و دیگر فضاهای متصل به آن می‌گردد . در ایوان یعنی فضای فوقانی تراس شاه‌نشین، شاهد تزئینات بسیار زیبای مقرنس هستیم که کاملا زیبا و استادانه اجرا شده‌اند .
این بنا از نظر وسعت، هنر معماری و تزیینات، ازجمله بناهای منحصر به فرد به شمار می‌رود. تیمچه بزرگ قم متشکل از بنایی با دو طبقه بالا با ۱۲ غرفه دارای اُرسی‌های زیباست که بیشتر آنها از بین رفته‌اند. بالای حجره‌ها در زوایا، مقرنس گچی مشاهده می‌شود. سقف تیمچه سه چشمه است که قسمت وسطی به دهانه ۱۵ متر و ارتفاع ۱۵ متر دارای دو پوشش است. طول این بخش ۲۸ متر و بدون ستون است. چشمه میانی با بلندی و دهانه ۱۵ متر دارای پوشش آجری ظریف و آراسته با مقرنس گچی در زوایا است. گنبد از نوع عرق‌چینی و پوشش زیر آن شمسه‌کاری با اسلوب رسمی‌بندی و یزدی‌بندی است. در این پوشش‌ها همچنین روزنه‌هایی برای تأمین روشنایی داخل بنا در نظر گرفته شده است.