پدیده طلاق این روزها در جامعه ما خیلی شایع است و یکی از نتایج آن را می‌توان تاثیر منفی طلاق روی فرزندان در سنین مختلف دانست؛ در این مقاله به پیامدهای منفی طلاق روی بچه‌ها و نحو برخورد درست والدین صحبت خواهیم کرد.

طلاق والدین به مثابه یک چالش یا بحرانی بزرگ است که به سلامت عبور کردن از آن نیازمند تاب‌آوری بالا از جانب والدین و فرزندان است. به میزانی که تاب‌آوری اعضای خانواده پایین باشد آثار و پیامدهای ناخوشایند این اتفاق هم افزایش پیدا می‌کند. معمولا هم این پیامدهای ناخوشایند بیشتر متوجه فرزندان است. همین امر هم موجب می‌شود که بسیاری از والدین تصمیم بگیرند در فضای متشنج خانواده باقی بمانند، اما فرزندان خود را از آسیب روحی و روانی محفوظ نگاه دارند.

 برای فرزندان، طلاق به دو دلیل آسیب‌زاست. اولین دلیل تصور فرزندان از دلیل طلاق والدین است؛ فرزندان گمان می‌کنند علت اصلی فروپاشی خانواده و جدایی پدر و مادر از هم، خودشان هستند. دومین دلیل هم به احساس عدم امنیت فرزندان بعد از طلاق تعلق دارد. برای بسیاری از فرزندان طلاق و جدایی پدر و مادر از هم به معنای از دست دادن آسایش، امنیت و آرامش موجود در فضای خانواده است. این دو دلیل توجیه‌کننده خوبی برای آشفتگی‌های روانی فرزندان بعد از طلاق است.

 این آشفتگی‌ها با تغییر سن فرزندان دستخوش تغییر و دگرگونی قرار می‌گیرد. بنابراین یک عامل که می‌توان با کنترل آن از میزان آسیب و آشفتگی روانی فرزندان بعد از طلاق کاست، در نظر گرفتن سن اوست. واکنش فرزندان به طلاق والدین در هر سنی متفاوت است. این تفاوت با تغییر ظرفیت شناختی کودکان و مهارت‌های اجتماعی آنان کاملا توجیه‌پذیر است. معمولا کودکان سنین پایین قادر به درک علت اصلی طلاق (که همان عدم ناسازگاری والدین با هم است) نیستند. همین امر منجر به بروز واکنش‌های هیجانی شدید در آن‌ها می‌شود. در مقابل در سنین بالاتر با افزایش درک فرزندان از دلیل طلاق والدین واکنش‌های هیجانی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. ما در این مقاله قصد داریم به بررسی تاثیر طلاق بر کودکان در سنین مختلف بپردازیم. قطعا دانستن این موضوع برای والدینی که تصمیم به جدایی گرفته‌اند، می‌تواند کمک‌کننده و اثربخش باشد.

تاثیر طلاق بر کودکان (از تولد تا 18 ماهگی)
بسیاری از والدین تصور می‌کنند نوزادشان قادر به درک آشفتگی و تشنج موجود در فضای خانواده نیست. تصور خیلی از این افراد این است که تنها حضور در مدرسه و رسیدن به سنین دبستانی‌ست که می‌تواند عاملی برای درک بیشتر کودک از شرایط موجود باشد. برخلاف این تصور عمومی باید بگوییم که نوزادان اتفاقا بیش از هر کسی قادر به درک آشفتگی و تشنج موجود در فضای خانه هستند فقط قادر نیستند دلیل این آشفتگی و تعارض را در ذهن خود حلاجی کنند. از نظر اریکسون نیاز روانی و اجتماعی فرزندان در این دوره دریافت امنیت از سوی والدین و اعتماد کردن به آن‌هاست. بنابراین اولین تاثیر طلاق بر فرزندان 1 تا 18ماهه خدشه‌دار کردن احساس امنیت و اعتماد در اوست. فرزندان در این سن احساس امنیت و اعتماد را از مراقبین نزدیک خود دریافت می‌کنند. بنابراین می‌توان با ثابت نگاه داشتن شرایط و حفظ روتین روزانه نوزاد به ویژه در مورد خواب و خوراک آثار سوء طلاق بر کودکان سنین نوزادی کاهش داد.

 تاثیر طلاق بر نوزادان

تاثیر طلاق بر فرزندان (از 18ماهگی تا سه‌سالگی)
سن 18ماهگی تا سه‌سالگی سن واقعی پیوند فرزند با والدین است. فرزندان در این سن به شکل کاملا جدی مشغول ساختن رابطه‌ای جدی و معنادار با والدین به ویژه با مراقب اصلی خود هستند. از نظر جان بالبی سن 18ماهگی تا سه‌سالگی سن تشکیل فرآیند دلبستگی بین فرزند و مراقب اصلی اوست.

طلاق  در این سن به معنای خراب‌ کردن پیوند عاطفی بین فرزندان و والدین است. به عبارتی مهم‌ترین تاثیر طلاق بر فرزند سه‌ساله اختلال در فرآیند دلبستگی او خواهد بود. جالب است بدانید که فرزندانی که در این دوره موفق به ایجاد پیوند عاطفی عمیق با والد خود نشوند، در بزرگسالی هم از داشتن روابط صمیمانه عاطفی محروم خواهند بود.

فرزندان 18ماهه تا سه‌ساله تصور می‌کنند علت اصلی طلاق و جدایی والدین آن‌ها هستند. بنابراین تلاش می‌کنند تا به کمک رفتارهایی مانند انگشت مکیدن یا پسرفت به تکالیف رشدی واکنش‌های هیجانی خود را نسبت به این فاجعه ابراز نمایند؛ بنابراین احتمال اینکه فرزند سه‌ساله شما بعد از یادگیری کامل توالت دچار شب‌ادراری شود، کاملا طبیعی‌ست.

بیشتر بدانید: تفاوت حمایت با وابستگی فرزندان در خانواده از کودکی تا بزرگسالی

تاثیر طلاق بر کودکان زیر سه سال

تاثیر طلاق بر کودکان (از سه تا شش‌سالگی)

کودکان سه تا شش‌ساله اگر قادر به بیان افکار خود بودند، قطعا از احساس بی‌ارزشی و احساس گناه شدید موجود در روان خود به والدین گله و شکایت می‌کردند. از آن‌جایی که فرزندان در این دوره تمایل به کنترل و اعمال قدرت روی تمام مسائل دارند، طلاق والدین می‌تواند به معنای زیرسوال بردن قدرت و کنترل آن‌ها در امور مختلف باشد. همین امر هم در نهایت منجر به ایجاد حس بی‌ارزشی در آن‌ها می‌شود. از طرفی در این دوره فرزندان همچنان تصور می‌کنند که دلیل اصلی طلاق والدین خود آن‌ها هستند. به همین دلیل هم احساس گناه شدیدی را بعد از طلاق والدین تجربه می‌کنند.

بیشتر بدانید: آیا باید کودکان را در جریان مشکلات مالی گذاشت؟

بهترین و هوشمندانه‌ترین واکنش والدین در این دوره توضیح دلیل طلاق است. والدین باید این مفهوم را در ذهن کودک جا بیندازند که او مسئول طلاق آن‌ها نیست. دادن اعتماد و اطمینان خاطر به فرزندان در مورد اینکه آن‌ها هیچ نقشی در طلاق والدین ندارند، می‌تواند ضمن کاهش احساس گناه در آن‌ها به سازگار شدن هر چه بیشتر او با این اتفاق هم کمک کند. خواندن کتاب‌های متناسب با سن کودک با موضوع طلاق و جدایی و همچنین اجازه دادن به کودک برای بیان بی‌پرده و شفاف احساسات و هیجانات در کاهش آثار طلاق بر کودکان سه تا شش‌ساله مفید و اثربخش خواهد بود.

 تاثیر طلاق بر فرزندان 3 تا6سال

تاثیر طلاق بر فرزندان (از شش تا 11 سالگی)
برای کودکان سن شش تا 11 سال دنیای مدرسه و داشتن روابط صمیمانه با دوستان بسیار اهمیت دارد. بنابراین اولین تاثیر طلاق بر فرزندان این سنین احساس طرد از سوی هم‌سالان است. عامل کلیدی در این احساس طرد داشتن تفاوت‌های اساسی با همسالان است. قاعدتا مراجعه به مشاوران تحصیلی می‌تواند تاثیر طلاق بر کودکان دبستانی را به طور قابل توجهی کاهش دهد. والدین نیز می‌توانند با احساس بازسازی احساس عزت‌نفس در فرزندان از ایجاد حس طردشدگی در آن‌ها جلوگیری کنند. والدین با داشتن وقت‌های ویژه کیفی با فرزند خود و دادن فرصت به او برای ابراز احساسات و هیجاناتش می‌توانند به بازسازی عزت‌نفس در فرزند خود امید داشته باشند. تشویق کردن کودک به شرکت در فعالیت‌های فوق برنامه و رویدادها و برنامه‌های مورد علاقه‌اش در مدرسه هم روشی دیگر برای تقویت اعتماد‌به‌نفس در اوست. کودکان در این سنین باید باور کنند که طلاق والدین یک تصمیم کاملا شخصی و متقابل است که در آن فرزندان هیچ‌گونه نقش و دخالتی ندارند. این باورپذیری در ایجاد و افزایش احساس اعتماد و عزت‌نفس در فرزندان بسیار تاثیرگذار است.

تاثیر طلاق بر دانش‌آموزان و نوجوانان

تفاوت تاثیر طلاق والدین بر فرزندان دختر با پسر
به گمان بسیاری از والدین تاثیر طلاق بر پسران کمتر از دختران است. آن‌ها تصور می‌کنند چون فرزندان پسر احساس استقلال بیشتری را نسبت به دختران تجربه می‌کنند و مانند آن‌ها احساسی نیستند راحت‌تر می‌تواند با موضوع طلاق والدین کنار بیایند و با این پدیده سازگار شوند.

بیشتر بدانید: چه زمانی باید کودک را پیش روان‌شناس برد؟

از طرفی برخی از والدین اعتقاد دارند تاثیر طلاق بر کودکان پسر شدیدتر و ناخوشایندتر است چرا که احتمال افزایش بزهکاری و رفتن به سمت رفتارهای پرخطر نظیر اعتیاد یا رابطه با جنس مقابل در پسران بعد از طلاق بیشتر می‌شود. اینکه آثار طلاق بر کودکان در دو جنسیت مختلف به چه میزان است، موضوع صحبت ما نیست و در تصمیم‌گیری والدین برای طلاق هم نمی‌تواند عامل موثری باشد. اما اینکه تاثیر طلاق بر کودکان دختر و پسر چگونه ظاهر می‌شود، می‌تواند نقشی کلیدی در نوع واکنش‌های انتخابی والدین داشته باشد. به عبارتی با شناخت بهتر تاثیر طلاق بر فرزندان دختر و پسر می‌توان امید بیشتری به کاهش پیامدهای ناخوشایند طلاق بر فرزندان داشت.

تاثیر طلاق بر فرزندان پسر
تاثیر طلاق بر کودکان پسر به اشکال زیر ظاهر می‌شود:

 افزایش پرخاشگری
معمولا پسران نارضایتی خود به طلاق والدین را با رفتارهای پرخاشگرانه شدید به نمایش می‌گذارند. این در حالی‌ست که معمولا دختران احساسات خود را سرکوب کرده و گوشه‌گیر می‌شوند.

  افزایش اختلالات جسمانی
تاثیر طلاق بر کودکان پسر را می‌توان با بروز اختلال خواب و تغذیه در آن‌ها مشاهده کرد. پسرانی که با چالش طلاق والدین مواجه می‌شوند، احتمال اینکه دچار کابوس‌های شبانه شوند یا در اثر رژیم‌های غذایی ناسالم اضافه وزن پیدا کنند خیلی بیشتر است.

بروز اختلالات روانی
اولین اختلال روانی که در پسران بعد از طلاق ظاهر می‌شود، بروز وسواس‌های فکری و عملی در آن‌هاست. افکاری تکراری نظیر اینکه آن‌ها مقصر اصلی طلاق والدین هستند به طور قابل توجهی در ذهن پسران تکرار می‌شود. در نهایت هم می‌توان شاهد آثار و نشانه‌های افسردگی در پسران بعد از طلاق بود.

تاثیر طلاق بر فرزندان دختر
معمولا تاثیر طلاق بر کودکان دختر به اشکال زیر ظاهر می‌شود:

 افسردگی
معمولا بعد از طلاق والدین دختران تا مدت زیادی نشانه‌های افسردگی را مانند در لاک خود فرو رفتن و تمایل به انزوا، تنهایی و گوشه‌گیری را در خود نشان می‌دهند. البته بعد از یک سال نشانه‌های افسردگی در دختران به طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.

 افت تحصیلی
طلاق والدین برای دختران معادل با از دست رفتن انگیزه تحصیلی و شوق حضور در مدرسه است. بنابراین با طلاق والدین می‌توان افت تحصیلی فرزندان دختر را کاملا پیش‌بینی کرد. با این حال رسیدگی‌های والدین به این موضوع می‌تواند تا حدی عملکرد تحصیلی دختران را به حالت اولیه برگرداند و منجر به بروز پیشرفت آن‌ها در امور تحصیلی و شغلی شود.

 بلوغ زودرس
یکی دیگر از موارد مهم که می‌توان آن را به عنوان تاثیر طلاق بر کودکان دختر معرفی کرد، اختلال در فرایند رشد جسمی آن‌هاست. معمولا دخترانی که والدین آن‌ها طلاق گرفته‌اند، زودتر از هم‌سالان خود بلوغ را تجربه می‌کنند. مادران می‌توانند با توضیح فرآیند بلوغ برای فرزندان خود از آثار سوء بلوغ زودرس در آن‌ها جلوگیری کنند.

 تجربه داشتن روابط آسیب‌زا در بزرگسالی
معمولا دختران بعد از تجربه طلاق والدین برای جبران کردن خلاهای عاطفی موجود در فضای خانه و پوشاندن ضعف‌های شخصیتی خود به آدم‌های اشتباه پناه می‌برند. آموزش به دختران و کمک به آن‌ها برای بازسازی روحیه خود می‌تواند از بروز آسیب‌های بعدی در روابط صمیمانه جلوگیری کند.

 
جمع‌بندی
طلاق این روزها به پدیده‌ای شایع تبدیل شده است. این اتفاق دیگر مانند گذشته تابو نیست. با این حال تاثیر طلاق بر کودکان همچنان به قوت خودش باقی‌ست. جای هیچ‌گونه تردیدی وجود ندارد که طلاق منجر به بروز آسیب‌های جسمانی و روانی در فرزندان می‌شود. تدابیر درست و به کار بردن راهکارهای اصولی از جانب والدین می‌تواند نقشی کلیدی در کنترل پیامدهای ناخوشایند طلاق بر فرزندان داشته باشد. قاعدتا شناخت تاثیر طلاق بر کودکان در سنین مختلف می‌تواند راهی اثربخش و کمک‌کننده بر کاهش آسیب‌های روانی بعد از طلاق باشد. ما در این مقاله تلاش کردیم تا با تشریح تاثیر طلاق بر کودکان در سنین مختلف راه را برای تصمیم‌گیری‌های بهتر و واکنش‌های عقلانی‌تر از سوی والدین هموار کنیم.